سال۱۳۹۹ با همزمانی تحریم های امریکا و شیوع کرونا، یکی از عجیب ترین و سخت ترین سال هایی بود که در طول دهه های گذشته بر تجارت ایران گذشته است.
به گزارش اجاره به نقل از ایسنا، در شرایطی که ایران با استفاده از تجربه صادرات غیرنفتی در دو سال ابتدایی تحریم های ترامپ، به دنبال افزایش فعالیتهای تجاری در سال ۱۳۹۹، شیوع ناگهانی ویروس کرونا در ایران و تمامی نقاط جهان، این برنامه بر هم ریخت و با محدودیت هایی که دولت ها در راه تردد و مرزهایشان قرار دادند، بخش مهمی از تجارت خارجی در ماه های ابتدایی سال قبل یا متوقف گردید یا به کندی پیش رفت.
هرچند در ماه های بعد جهان کوشش کرد اقتصاد را همزمان با کرونا ادامه دهد و تحت تأثیر همین تغییر رویه بخشی از فعالیت ها از سرگرفته شد اما در نهایت، میانگین آمار تجارت جهانی افت قابل توجهی را به ثبت رساند و در این میان آمار ایران هم مستثنی نبود.
در کنار کرونا، تداوم تحریم ها هم سبب شد شرایط برای تجارت خارجی ایران دشوارتر شود چونکه تحت تأثیر این ویروس، سفرهای هیئت های تجاری هم به حداقل رسید و بنابراین بازاریابی سنتی تاجران ایرانی و البته جابجایی ارز با دور زدن تحریم ها هم دشوار شد، با این وجود پارسال هم تجارت خارجی ایران حیات خویش را ادامه داد و هرچند در قیاس با سالهای قبل افت در صادرات و واردات قطعی بود اما لااقل بخشی از نیازهای مهم کشور تأمین شد.
همسایه ها مبنای تجارت ایران
آمارهای رسمی انتشار یافته از تجارت خارجی ایران پارسال نشان داده است که جز چین بعنوان اصلی ترین صادرکننده و واردکننده کالا از ایران، بخش مهمی از تجارت خارجی کشور در بین ۱۵ کشور همسایه و منطقه انجام شده است.
ایران با ۱۵ کشور امارات متحده عربی، افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، بحرین، عراق، کویت، قزاقستان، عمان، پاکستان، قطر، روسیه، ترکیه، ترکمنستان وعربستان سعودی دارای مرزهای آبی وخاکی است و میزان تجارت خارجی کشور با کشورهای همسایه پارسال ۸۲ میلیون و ۵۳۵ هزار و ۳۸۹ تن انواع کالا برابر با ۳۶ میلیارد و ۵۰۲ میلیون و ۳۱۵ هزارو ۸۶۹ دلار بوده است که ۵۶ درصد وزن و حدود ۵۰ درصد کل تجارت با دنیا را شامل می شود.
در بین مقاصد اصلی صادراتی، چین همچنان با واردات بیشتر از ۲۵ درصد از کل صادرات ایران بیشترین فعالیت را داشته اما بعد از چین همسایه غربی ایران، عراق قرار دارد. عراق که در مقطعی از سال قبل حتی جایگاه چین را هم در این آمار گرفت، در سالهای گذشته همواره بعنوان یکی از مقاصد اصلی صادراتی ایران مطرح بوده و تنوع کالایی قابل توجهی را هم برای یک بازار صادراتی به خود مختص کرده است. در سال ۱۳۹۹، بیشترین حجم صادرات کشورمان به عراق بوده است با ۲۵ میلیون و ۶۷۰ هزارو ۳۹۲ تن وبه ارزش ۷ میلیاردو ۴۴۸ میلیون و ۴۳۱ هزارو ۶۷۳ دلار. ضمن آنکه کمترین حجم صادرات را هم به بحرین داشته ایم که برابر با هشت میلیون و ۴۷۳ هزارو ۷۰۴ دلار بوده است. با عنایت به اختلاف نظرهای سیاسی ایران با بحرین و عربستان سعودی و همینطور شرایط جنگی کشورهایی مانند یمن یا اوضاع نابسمان سالهای قبل کشورهایی مانند سوریه، این کشورهای حاضر در منطقه، سهم محدودی از کل تجارت خارجی ایران را به خود اختصاص می دهند.
بعد از عراق، اصلی ترین مقاصد صادراتی محصولات و کالاهای ایرانی به ترتیب امارات متحده عربی با ۱۵میلیون و ۴۳۷هزار و ۵۶۶تن به ارزش چهار میلیارد و ۶۶۱میلیون و۶۲۱هزار و ۶۸۲دلار، ترکیه با دو میلیارد و۵۳۶ میلیون و۶۱۶ هزارو ۶۸۸ دلار وافغانستان با دو میلیارد و۳۰۸ میلیون و۴۰۱ هزارو ۲۵۹ دلار هستند.
در کنار صادرات، واردات بخش مهمی از واردات ایران هم از راه کشورهای همسایه انجام می شود. به غیر از چین که در این عرصه هم با بیشتر از ۲۵ درصد، اصلی ترین صادرکننده کالا به ایران به حساب می آید، در سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۱۴میلیون و ۷۰۰هزار تن کالا ارزش ۱۶میلیارد و ۱۴۵میلیون دلار از کشورهای پانزده گانه همسایه وارد کشور شده است که ۴۳.۵درصد وزن و ۳۶.۵درصد کل واردات کشور از کشورهای جهان، از همسایگان بوده است. بیشترین حجم واردات کشور از همسایگان هم از امارات متحده عربی با پنج میلیون و ۱۳۶ هزار و ۵۳۴ تن کالا و به ارزش ۹ میلیارد و ۷۵۷ میلیون و ۷۸۷ هزارو ۵۹۱ دلار و پایین ترین میزان واردات را هم از کشور بحرین به ارزش ۹۴۶ هزارو ۸۰۸ دلار بوده است. همینطور اصلی ترین مبادی واردات کشورمان از همسایگان هم بعد از امارات متحده عربی، کشورهای ترکیه با ۴میلیارد و ۴۰۰ میلیون و ۹۱ هزارو ۸۲ دلار و روسیه با یک میلیارد و ۷۰ میلیون و ۲۵۶ هزارو ۲۶۲ دلار هستند.
تجارت با شمالی ها
آنچه که امروز در کنار تدام تجارت سنتی اهمیت فراوانی دارد، عضویت کشور در توافقات دو و چند جانبه بین المللی برای افزایش همکاریهای اقتصادی می باشد. تجارت آزاد یا تجارت بر مبنای تعرفه ترجیحی اصلی ترین کاربرد این توافقات است که امروز در سطوح مختلف دوجانبه، منطقه ای و حتی جهانی در دستور کار قرار دارد.
ایران بعد از مدت ها در جا زدن در این عرصه، سرانجام در آبان۹۸، عضویت خود در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را برای یک دوره سه ساله شروع کرد. هرچند بناست بعد از این سه سال، دو طرف برای دائمی کردن این توافق و حتی تجارت آزاد جمع بندی جدیدی داشته باشند اما به نظر می آید لااقل در شرایط دشوار ماه های گذشته، آمار تجارت ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر که برخی از آنها در اتحادیه اوراسیا هم عضو هستند، رشد قابل توجهی نداشته است.
ایران در سال ۱۳۹۹ توانسته است بیشتر از ۶میلیون و ۲۴۲ هزار تن کالا به ارزش دو میلیارد و ۵۲۵هزار دلار با چهار کشور حاشیه دریای خزر تجارت غیر نفتی داشته باشد. سهم صادرات ایران به چهار کشور روسیه، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان، سه میلیون و ۱۲۵هزار و ۷۰تن به ارزش یک میلیارد و ۳۲۰میلیون و ۸۵۶هزار و ۴۶دلار است. آذربایجان با یک میلیون و سه هزار و ۸۷تن به ارزش ۵۱۰میلیون و ۹۸۷هزار و ۲۴۲دلار نخستین مقصد کالاهای ایرانی در حاشیه دریای خزر در سال ۹۹ بود.
روسیه با یک میلیون و ۵۱هزار و ۷۱تن به ارزش ۵۰۴میلیون و ۵۷۵هزار و ۶۲۴دلار، با کمی اختلاف نسبت به آذربایجان دومین مقصد و قزاقستان با ۳۳۷هزار و ۸۳۷تن به ارزش ۱۶۷میلیون و ۸۷۷هزار و ۷۳۰دلار، در جایگاه سوم و نهایتا ترکمنستان با ۷۳۳هزار و ۷۵تن کالا به ارزش ۱۳۷میلیون و ۴۱۵ هزار و ۴۵۰دلار در جایگاه چهارم مقاصد صادراتی ایران در میان چهار کشور همسایه ایران در خزر قرار دارد.
پارسال سه میلیون و ۱۱۷هزار و ۲۶۶تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۲۰۳میلیون و ۸۴۷هزار و ۱۰۴ دلار از این چهار کشور وارد کشور شده که ۹۴درصد وزن و ۸۹درصد ارزش کل واردات به کشور روسیه با دو میلیون و ۹۳۳هزار و ۴۵۸تن به ارزش یک میلیارد و ۷۰میلیون و ۲۵۶هزار و ۲۶۲دلار متعلق می باشد. تراز تجارت کشورمان با کشورهای حاشیه دریای خزر در سال ۱۳۹۹ مثبت ۱۱۷میلیون دلار بوده است. روسیه بعنوان اصلی ترین عضو اوراسیا، در بین همسایگاه دریای خزر هم بزرگترین شریک ایران بوده است.
کشورهای عربی و ترکیه
بررسی تجارت ایران پارسال نشان داده است که در بین کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، تنها امارات متحده عربی در بین شرکای اصلی تجاری ایران جایگاه خویش را حفظ نموده است. نام امارات متحده عربی در بین واردکنندگان اصلی کالا به ایران قرار دارد و این کشور همچنان از واردکنندگان عمده کالا از ایران هم به حساب می آید که بخش عمده ای از کل این تبادلات از راه شیخ نشین دوبی انجام می شود. در بین دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس، قطر و عمان با وجود روابط سیاسی قابل قبول با ایران، در بین شرکای اصلی تجاری کشور نیستند و بحرین و عربستان سعودی هم لااقل فعلاً بعنوان بازار بالفعل کالاهای ایرانی محسوب نخواهند شد.
به غیر از کشورهای عربی، مورد ترکیه هم عجیب است. این همسایه غربی ایران، در سالهای قبل توانسته بود بعنوان یکی از شرکای اصلی کشور خویش را مطرح کند اما به دنبال تحریم های امریکا و کاهش جدی واردات نفت و محصولات وابسته به آن، تجارت مشترک میان دو کشور به شدت کاهش پیدا کرد.
: کل تجارت کشور در سال ۱۳۹۹ به ترکیه۱۱میلیون و ۱۷۸هزار تن کالا به ارزش ۶میلیارد و ۸۵۶میلیون دلار بوده است که سهم صادرات ۶میلیون و ۳۶۱هزار تن به ارزش دو میلیارد و ۵۱۲میلیون دلار و سهم واردات چهار میلیون و ۸۱۷هزارتن به ارزش چهار میلیارد و ۳۴۴میلیون دلار بوده است.
با در کنار هم قراردادن تمام این آمارها، دو مبحث اصلی در تجارت خارجی ایران خویش را نشان داده است. نخست آنکه بخش مهمی از کل تجارت خارجی کشور در سال گذشته، با چین و کشورهای همسایه و منطقه انجام شده است. این مورد نشان دهنده کاهش تنوع بازارهای صادراتی و وارداتی است که در دراز مدت می تواند به صدمه پذیری اقتصاد ایران و البته دور شدن از بازارهای جهانی منجر شود. دومین مبحث پایین بودن سطح تجارت خارجی ایران در کشورهای منطقه است. حمید زادبوم – رئیس سازمان توسعه تجارت – چندی قبل گفته بود که میزان واردات کشورهای همسایه و منطقه ایران در طول یک سال بیشتر از ۱۰۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود و این در شرایطی است که کل عدد صادرات غیر نفتی ایران در سالی که گذشت کمتر از ۴۰ میلیارد دلار بوده که بیشتر از یک چهارم آن به چین صادر گردیده است. بدین سان با وجود آنکه ایران بخش مهمی از تجارت خارجی خویش را بر شرکای منطقه ای استوار کرده، در عین حال هم نتوانسته از این بازار بزرگ، سهمی مطلوب از آن خود کند.
منبع: اجاره
