در همایش روز «پاسداشت زبان فارسی» با بیان فرصت ها و تهدیدهایی درباب زبان فارسی، اسنادی در رفع شبهاتی درباب شاهنامه ارائه شد و همین طور جلد سوم فرهنگ جامع زبان فارسی رونمایی گردید.
به گزارش اجاره به نقل از ایسنا، مراسم روز «بزرگداشت زبان فارسی» در روز یکشنبه(۲۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱) با حضور محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سجاد آیدنلو، پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی، دریا اّرس، سفیر ترکیه در ایران، مظفر محمدی، معاون سفیر تاجیکستان در ایران، علی اشرف صادقی، رییس گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تعدادی از اعضای فرهنگستان زبان و دیگر فارسی دوستان توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد و همین طور بنیاد رودکی در تالار وحدت اجرا شد.
قند فارسی کام مردم را شیرین کرده است
در ابتدای این برنامه، بعد از اجرای موسیقی، غلامعلی حداد عادل ضمن بیان سخنانی درباب روز «بزرگداشت زبان فارسی» اظهار نمود: این زبان فارسی که امروز مایه هویت ملی ما ایرانیان و دیگر کشورهای فارسی زبان است، افتخار و سرمایه ما، زبانی کهن است، با سابقه ای چندهزارساله؛ از فارسی باستان و فارسی میانه تا فارسی امروز به دست ما رسیده. در کنار این دیرینگی، گستردگی حیرت آوری داشته. از بنگال و بنارس و کلکته در شبه قاره هند تا چین، آسیای صغیر، بوسنی و هرزگوین تا مصر و بخش هایی از آفریقا، این زبان در طول قرن ها رواج داشته و قند فارسی کام مردم را شیرین کرده است.
او سپس وجود صدهاهزار نسخه خطی فارسی در کتابخانه های سراسر جهان را گواه حضور زبان فارسی در این بخش از جهان دانست و بعد از این اظهار داشت: تنها گفتنی ست که قبل از آن که فردوسی بزرگ شاهنامه خودرا با نزدیک به ۶۰هزار بیت بسراید، طبیب نام دار اخوینی، هدایه المتعالمین را در علم طب به زبان فارسی نگاشته است.
رییس فرهنگستان زبان همین طور ضمن بیان اینکه از فرصت های زبان فارسی، دریای وسیع واژگان نیرومند این زبان است، اظهار نمود: شاهنامه گواه آنست که زبان فارسی در هزارسال پیش به درجه ای از رشد و تکامل رسیده بوده که وقتی فردوسی در غزنه شاهنامه را به نظم درآورده بوده، امروز مردم در سراسر آفاق فارسی زبان حتی در روستاها و قهوه خانه ها، مردم عادی و عامی سخن فردوسی را می شنوند و می فهمند. این زبان با دستور زبانی استوار همیشه به هم خانواده با زبان های هندواروپایی از همه امکانات زبان های هندواروپایی برای بسط برخوردار می باشد. ما که نزدیک به ۳۰سال است در فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه گزینی می نماییم، باورمان این است که امکانات زبان فارسی برای اینکه زبان علم بشود، هیچ کم تر از زبان های اروپایی نیست.
حداد عادل در ادامه با اشاره به اینکه این زبان خصوصاً در یکصد سال اخیر تحول مبارکی یافته است، اظهار داشت: از پس از انقلاب مشروطه و با تحول اجتماعی و سیاسی که در ایران پدید آمد، مردم در صحنه سیاسی حضور بیشتر پیدا کردند و قلم و نثر فارسی از زندان منشیانی که به فارسی مطنطن در دوره قاجاری سخن می گفتند آزاد و زبان سبک بال و مردمی و روشن شد. ما سیر تحول یک صد زبان فارسی را سیر به سمت سادگی و همه فهمی می دانیم. صاحب نظران معتقدند که دوران یک صدسال اخیر برای زبان فارسی، دوران درخشانی بوده است. این زبان با استفاده از آن ریشه محکم و ژرف خود در فضای تحولات اجتماعی و ادبی یک صدسال اخیر بالیده و آثار مهمی پدید آورده است. خیلی از آثار ادبی جهان به زبان فارسی ترجمه شده است. زبان فارسی قابلیت خودرا نشان داده و رشد کرده. امروزه در جمهوری اسلامی ایران سالانه یک صدهزار عنوان کتاب به زبان فارسی منتشر می شود که این نشان دهنده قدرت و گستره زبان فارسی است.
او اضافه کرد: در جمهوری اسلامی ایران به حکم قانون اساسی، خط و زبان رسمی، خط و زبان فارسی است. فارسی، زبان مشترک همه ایرانیان است. با هر زبان مادری، با هر زبان قومی که داشته باشند. در جمهوری اسلامی ایران، همه زبان های مادری، قومی و محلی محترمند. زبان های مادری، محلی و قومی سرمایه های این کشورند اما ایرانیان از دیرباز با همه تنوع زبانی، زبان فارسی را بعنوان زبان مشترک میان خود انتخاب نموده اند و امروز نیز چنین است.
رییس فرهنگستان زبان همین طور بیان کرد: فرهنگستان زبان و ادب فارسی توانسته است در سالهای گذشته، بیش از ۶۰هزار معادل فارسی برای لغات و اصطلاحات بیگانه در رشته های علوم و فنون تصویب کند. و این معادل ها وارد زبان فارسی شده اند و تابعیت اقلیم زبان فارسی پیدا کرده اند.
غلامعلی حداد عادل در بخش دیگر از سخنان خود کار واژه گزینی را لازمه قانون اساسی دانست و به تالیف فرهنگ جامع زبان فارسی، زیر نظر علی اشرف صادقی اشاره نمود.
او همین طور در ارائه گزارشی از کارهای فرهنگستان به تالیف دانشنامه زبان فارسی اشاره و از اسماعیل سعادت برای تالیف این اثر یاد کرد.
رییس فرهنگستان زبان سپس از شادروانان احمد آرام، سیدمحمد نوری طباطبایی، محمدتقی دانش پژوه، جواد ادیبی، حسن حبیبی، ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت، بدرالزمان قریب، یدالله ثمره و… یاد و از زحمات احمد سمیعی گیلانی، محمدعلی موحد، فتح الله مجتبایی، حسن انوری، مهدی محقق، محمد دبیر مقدم، علی رواقی، بهاءالدین خرمشاهی و… قدردانی نمود.
حداد عادل که ریاست بنیاد سعدی را هم بر عهده دارد در بخش دیگر از سخنان خود به ارائه گزارشی از کارهای بنیاد سعدی در حوزه زبان فارسی پرداخت و اظهار داشت: هر کس در هر جای جهان بخواهد زبان فارسی بیاموزد می تواند به بنیاد سعدی از حیث آموزش زبان فارسی اعتماد کند.
بگفته او، در هند بیش از یک صد دانشگاه دانشجوی زبان فارسی دارند که این تعداد از تعدادی که در ایران در این رشته درس می خوانند بیشتر است.
غلامعلی حداد عادل به تهدیدهای زبان فارسی هم پرداخت و بیان کرد: در جمهوری اسلامی ایران همه تصمیم گیرندگان متاسفانه از جایگاه بلند و اهمیت زبان و ادب فارسی، آن چنان که درخور آنست، آگاه نیستند. و همین، احیانا سبب بی توجهی نسبت به موسساتی می شود که وظیفه شان پاسداری از زبان فارسی است. انتظار ما این است که با زبان فارسی درخور زبان فارسی رفتار شود. تهدید دوم، این است که احساس می نماییم درس فارسی در مدرسه ها در مقایسه با بعضی درس های دیگر، فرودست تر انگاشته می شود و آن توجهی که لازم است به تدریس زبان فارسی بشود و به تربیت معلم شایسته برای تدریس زبان فارسی، وجود ندارد. ما آموزش و پرورش را اساس آموزش زبان می دانیم و اگر نسل آینده با زبان و ادبیات فارسی در مدرسه آشنا نشود، دیگر جبران این عقب ماندگی اگر محال نباشد بسی دشوار خواهد بود. گاهی به شعر فارسی کم لطفی می شود چون تاکید بر حافظه و حافظه محوری در درس های علمی به حق نکوهش می شود گمان می شود که از حافظه در حفظ کردن شعر فارسی هم نباید استفاده نمود. درحالی که حافظه باید به کمک شعر فارسی بیاید. باید هر ایرانی که از مدرسه بیرون می آید ذهنش سرشار از گوهرهای درخشان شعر فارسی باشد. به درس هایی مانند املاء، انشاء و نگارش توجه لازم نمی گردد. گاهی این درس به دست معلمانی سپرده می شود که متخصص زبان و ادبیات فارسی نیستند. البته این سخن به مفهوم نادیده گرفتن تلاش ها و کوشش هایی که برای بهبود کتاب های درسی و تربیت معلم در جریان است نیست اما ما نگرانی داریم. ما نگران ورود بی سامان لغات بیگانه به زبان فارسی هستیم، ما نمی خواهیم زبان فارسی ملغمه ای از واژگان زبان های ناهم خوان با هم شود. متاسفانه در کشور شاهد استفاده بی جا و فراوان از الفاظ و خط بیگانه هستیم.
او از انتخاب نام «کوییک» برای یک خودرو ایرانی انتقاد نمود و اظهار داشت که اقدامات فرهنگستان دراین باره تا حالا به جایی نرسیده است.
رییس فرهنگستان زبان سپس اظهار داشت: از صداوسیما که دائما با زبان سروکار دارد و با فرهنگستان البته همکاری دارد، درخواست می کنم به استفاده از لغات بیگانه در آگهی های تبلیغاتی خود که مغایر با قانون است خاتمه بدهد. این تناقض است که همه را به پاسداری از زبان فارسی دعوت کند اما خود به آن چه دیگران را بدان فرامی خواند عمل نکند. لجام گسیختگی خط و زبان در فضای مجازی، پدیده ای جدید و متاسفانه روبه رشد است و صدمه ای است که زبان فارسی را تهدید می کند. ما در فرهنگستان باید برای آن چاره اندیشی نماییم، کارهایی کرده ایم که اعتراف می کنم کافی نیست.
رفع شبهاتی درخصوص شاهنامه
سخنران بعدی این همایش، سجاد آیدنلو نیز در سخنانی با موضوع «چرا شاهنامه حماسه ملی همه ایرانیان است؟» اظهار داشت: شاهنامه همیشه حماسه ملی همه ایرانیان است، بوده و خواهد بود. شاهنامه به زبان ملی فارسی نوشته است. به نادرست می گویند فارسی زبان «رسمی» ایرانیان است نه ملی. صفت «رسمی» یک صفت قانونی برای فارسی است، فراتر از رسمی، فارسی، زبان ملی همه ایرانیان است چون همه ایرانیان در همه نواحی استانها با هر زبان مادری و گویشی مهم ترین و اصلی ترین آثار ادبی و فکری و فکری خودشان را به فارسی آفریده اند و این نشان دهنده این است که وجه ملی برای زبان فارسی از عملکرد و رویکرد همه ایرانیان در طول تاریخ گرفتن شده است. یک مسئله دستوری یا قانونی نیست.
وی در عین حال بیان کرد: شاهنامه، گزارش منسجم، متوالی و وحدتمند تاریخ ملی یا داستانی ایران و در بخش دیگر تاریخ واقعی ایران است. و در این تاریخ ملی یا روایی یا واقعی همه ایرانیان با هر لهجه و منطقه ای مشترک هستند. شما در طول تاریخ اهالی کدام شهرها را می توانید بیابید که رستم در نظر او نمونه اعلای جهان پهلوانی نبوده است یا در سوگ سیاوش نگریسته باشد.
آیدنلو سپس با بیان اینکه جغرافیا و سرزمینی با حدود مشخص به نام ایران محور داستان های شاهنامه است، اظهار داشت: پس همه ایرانیان در هرکجای دنیا که بوده باشند و هستند، شاهنامه را به صورتی ایران نامه می بینند. از خیلی از شهرها، روستاها و نواحی ایران در شاهنامه نام برده است و تعدادی از این نواحی نقش تعیین کننده ای در داستان ها داشتند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: قسمتی از آداب و آیین ها و به اصطلاح اجتماعیات ایران قبل از اسلام که تعدادی از آنها امروز هم بین ایرانیان محترم است و اجرا می شود بطورمثال جشن نوروز در شاهنامه به یادگار مانده. همین طور درباب تاثیر بسیاربسیار گسترده شاهنامه در استانهای و نواحی مختلف ایران خارج از خراسان است، آن هم در میان قشری خاص، بلکه اصناف مختلف مردم.
سجاد آیدنلو همین طور ضمن بیان اینکه در باورها و روایت های عامیانه نواحی مختلف شخصیت های شاهنامه حضور دارند، اظهار داشت: اگر بنا بر مدعا، چنان که عده ای می گویند ایرانیان دیگر، غیر از آن هایی که زبان شان هم پارسی ست، حماسه های دیگری دارند، قاعدتا باید بتوانند یک هزارم تاثیر کمی و کیفی مواردی را که عرض کردم در منطقه خودشان نشان دهند؛ چنین چیزی نداریم.
او سخنان خودرا با خواندن شعری از اسکندر ختلانی، شاعر فقید اهل تاجیکستان به انتها برد.
اولین فرهنگ فارسی که بصورت کامپیوتری تدوین شد
بعد از این، علی اشرف صادقی قبل از ارائه مطالبی درباب فرهنگ جامع زبان فارسی بیان کرد: زبان فارسی با نام فارسی باستان یا پهلوی ۲۵۰۰ سال است که زبان ملی و رسمی ایرانیان بوده است. این زبان در دوره اسلامی به مناطق دیگری که زبان های دیگر ایرانی آن جا تکلم می شد مهاجرت کرده و زبان رسمی آن جا هم شده است.
او همین طور اظهار داشت: فردوسی یکی از تقویت کنندگان بزرگ و گسترش دهندگان زبان فارسی است. بزرگان دیگری مثل مولانا و نظامی را هم می توانیم جزء گسترش دهندگان زبان فارسی بدانیم. فرهنگستان کوشش کرده است که یک سند دیگر را برای تقویت زبان فارسی ارائه بدهد و آن فرهنگ جامع زبان فارسی است.
رییس گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان در ادامه اظهار نمود: فرهنگ نویسی امروز در غرب رشد پیدا کرده و و از یک فن تبدیل به یک علم شده است. بطوریکه دست نامه های مختلفی به زبان انگلیسی و سایر زبان های ملل غربی درباره فرهنگ نویسی داریم. در کشور ما متاسفانه در طول تاریخ به فرهنگ نویسی برای زبان فارسی هیچ توجهی نشده است.
او سپس به بیان علت این مسئله پرداخت و همین طور اظهار داشت: نخستین فرهنگ فارسی، در قیاس با زبان عربی فرهنگ کوچکی است؛ فرهنگ لغت اسدی توسی است.
صادقی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: دهخدا تصور می کرد که زبان فارسی کلاسیک فقط تا قرن هشتم رواج داشته و بعد از آن گرفتار انحطاط شده است. این یک نظر شخصی است، برای همین به متون پس از قرن هشتم نپرداخته تا اینکه جانشینان وی در موسسه لغت نامه دهخدا، مرحوم دکتر معین و مرحوم جعفر شهیدی و دکتر سیدمحمد دبیر سیاقی برخی از متون قرن هشتم را اضافه کردند. ولی لغت نامه دهخدا لغات علمی امروز را ندارد در صورتیکه زبان پویا است. در نتیجه زبان همیشه به جلو می رود و صاحب واژگان جدیدی می شود.
او همین طور ضرورت تالیف فرهنگ جامع را تالیف فرهنگی با روش های جدید دانست و اظهار داشت: فرهنگستان پس از تصویب گروه فرهنگ نویسی بنده حقیر را مامور کرد تا سرپرستی این کار را به عهده بگیرم و بنده به کمک همکاران دانشمندم طی جلسات مختلفی تصمیم گرفتیم تمام متون فارسی را از قرن ۴ تا ۱۴ و امروز واژه گزینی و وارد کامپیوتر نماییم و این نخستین باری است که یک فرهنگ فارسی بصورت کامپیوتری تدوین می شود. قریب ۱۲۰۰ متن را برای این فرهنگ انتخاب کردیم.
بعد از اختتام سخنان علی اشرف صادقی از جلد سوم فرهنگ جامع نیز رونمایی گردید.
بعد از این، محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی از پیگیری هایی که در حوزه صیانت از زبان فارسی در بخش های مختلف انجام می شود گفت.
تاثیر عناصر منفی عصر دیجیتال بر زبان فارسی
سخنران بعدی همایش روز «بزرگداشت زبان فارسی» سفیر ترکیه در ایران بود. دریا اّرس اظهار داشت: موفقیت اعجاب انگیز زبان فارسی خصوصاً در بیان موضوعات و مفاهیم حماسی، غنایی، فلسفی، علمی و… موجب شهرت جهانی یافتن شاعران و نویسندگان بسیاری شده است.
او همین طور با بیان اینکه ایران با شعر و ادبیات در سراسر جهان شناخته شده است، اظهار نمود: بی گمان زبان فارسی نیز مانند هر زبان دیگری در طول زمان دست خوش تغییرات مهم و اساسی شده است، این تغییر که به ویژه بعد از مشروطه شروع شده، امروز نیز مطابق با نیازهای زمانه و روزگار ما درحال ادامه است.
سفیر ترکیه سپس بیان کرد: با کمال تاسف می خواهم بگویم زبان فارسی نیز همانند خیلی از زبان های بزرگ دنیا عمیقا تحت تاثیر عناصر منفی عصر دیجیتال، شبکه های اجتماعی و… قرار گرفته است. هجوم فرهنگی، سرازیر شدن واژگان بیگانه در زبان های ما خطر بسیار بزرگی برای آینده زبان ها است. ما باید بسیار مواظب باشیم در این مسائل. فقط با قوانین و نهادها نمی توان از یک زبان پاسداشت و صیانت کرد. پاسداشت یک زبان تنها با توجه و احترام خاصی که گویندگان آن زبان نشان می دهند امکان پذیر است و این فقط آموزش می خواهد.
او در آخر یاد و خاطره تمامی هنروران، سخن وران و دانشمندانی را که تا امروز در پاسداشت زبان و ادب فارسی سهم به سزایی داشتند گرامی داشت و در نهایت غزلی را از قیصر امین پور خواند.
مظفر محمدی نیز در بخش دیگری از این همایش یادداشتی را درباب شاهنامه خواند.
در همایش روز «بزرگداشت زبان فارسی» همین طور از عبدالقیوم قویم، عضو پیوسته خارجی فرهنگستان تقدیر گردید و او ضمن سخنانی کوتاه شعری را هم خواند.
این مراسم با اجرای موسیقی با قطعاتی از رودکی و فردوسی به پایان رسید.
محمود دعایی و هوشنگ مرادی کرمانی
